ინდოლის წარმოებულების სინთეზი

ავტორი: იოსებ ჩიკვაიძე
საკვანძო სიტყვები: ინდოლი, დეფორმილირება, ჰიდრაზონი, ინდოლიზაცია
ანოტაცია:

შესწავლილია უჩვეულო დეფორმილირების რეაქციის მიმდი¬ნა¬რე¬ო¬ბა ზო¬გი¬ე¬რ¬თი არომატული და ჰეტეროარომატული ალდეჰიდის მაგა¬ლი¬თ¬¬ზე, ნაჩვენებია რომ π-ჭარბი ჰეტეროარომატული ალდეჰიდების გაც¬ხე¬ლე¬ბით ეთილენგლიკოლში დაახ-ლო¬ებით 150℃-ზე მიმდინარეობს დე¬ფო¬¬რმილირება. ეს რეაქცია არ მიმდინარეობს ბენზალდეჰიდის და აცე¬¬ტო¬¬ფენონის ნიტროწარმოებულების შემთხვევაში ეთილენ¬გ-ლი¬კოლ¬ში დ¬უ¬¬ღების პირობებშიც კი, რაც ახსნილია აქცეპტორული ჯგუფების გავლენით. ე.ფიშერის რეაქციის, არილჰიდრაზონების მჟავით კატა¬ლი¬ზი¬რებადი ინდოლიზაციის, მექანიზმის ზოგიერთი საფეხურის მიმდინარეობაზე ჩამნაც¬ვლე¬ბ¬-ლების ელექტრონული გავლენის შესწავლის მიზნით ჩატარებულია აცეტოფენონის ნაწარმების ფენილჰიდ¬რა¬ზონების ინდოლიზაციის რეაქ¬ცი¬ა სხვადასხვა მაკონდენსირებელ არეში. დადგენილია, რომ კარბონილური ფრაგმენტის აქ¬ცეპ¬-ტორული ჩამნაცვლებლები იწვევენ ინდოლიზაციის რეაქციის ტემპერატურული პარა¬მეტ¬¬რების შემცირებას. ინდოლის ბირთვის მიღების ცნობილ მრავალ მეთოდს შორის ყვე¬ლა¬ზე პოპუ-ლა¬¬რუ¬ლია ე. ფი¬შე¬რის რეაქციის კლასიკური სქემა – არილჰიდ¬რა¬ზო¬ნე¬¬ბის ინდო¬ლი-ზა¬ცია მჟავა კატალიზატორების თანაობისა. ამ რეაქციის მე¬ქა¬ნი¬ზ¬¬მის შესახებ არსე¬ბ-ობს მრავალი პუბლიკაცია, მათ შორის მიმოხილვითი სტა¬¬ტი¬ე¬ბი. დღეისა¬თ¬ვის აღი¬ა-რე¬¬ბუ¬ლია მექანიზმი, რომელიც მოიცავს სქემაზე მოტანილ გარდაქმნებს. ხან¬გ¬რ¬ძ¬ლ¬ი-ვი დროის განმავლობაში სადისკუსიო თე¬მას წარმოად¬გენ¬და ფიშერის რე¬აქ¬ცი¬ის მე¬ქა-ნი¬ზმის ერთ-ერთი საფეხურის (III) – ახალი C-C ბმის წარ¬მო¬ქ¬მ¬¬ნის ხასიათის დ¬ა¬დ¬¬¬¬გენა: ჩაეთვალათ ის [3,3’]-სიგ¬მა¬ტ¬როპულ გადაჯგუფებად, მო¬ლე¬კულათ¬შო¬რის ნუ¬კ¬¬ლე¬ო¬ფი¬-ლურ რეაქციად, თუ პროცესად, სადაც ხდება N-პრო¬ტონი¬რე¬ბუ¬ლი ენ¬ჰიდრა¬ზი¬ნის ელე¬ქტ¬რო¬ცი¬კლური რეაქცია და სხვა. 2011 წ პუბლიკაციის ავტორები ადასტურებენ, რომ ჩამნაცვლებლების ელექტრონული ბუნება გავლენას ახდენს ამ საფეხურის მიმდინარეობაზე. კერძოდ, კარბონილური ფრაგმენტის ელექტრონდონორული ჩამნაცვლებლები ხელს უშლიან ინდოლის ბირთვის ფორმირებას. ჩვენი დაკვირვების შედეგები კარგ თანხვედრაშია ამ მონაცემებთან. არილჰიდრაზონების ინდოლიზაციის ოპტიმალური ტემპერატურები შესაბამისობაშია ჩამნაცვლებლების ელექტრონულ ბუნებასთან. ჩვენ ჩავატარეთ ამ ტემპერატურების შედარებითი ანალიზი. ჩვენ განვაზოგადეთ ჩვენი ექსპერიმენტის და ლიტერატურის მონაცემები, აგრეთვე ქვქნტურ-ქიმიური გათვლების შედეგები. მოხსენებაში აცეტოფენონის ნაწარმების და სხვა ოქსო-ნაერთების მაგალითზე განხილულია მიღებული მონაცემები. განსაკუთრებით R, R1 და R2 ჯგუფების გავლენის თავისებურებები.